Dy pasqyrat e diplomacisë së Kosovës: Vlora Çitaku dhe Donika Gërvalla

Në shikim të parë, pyetja “Cila ka qenë ministre më e mirë e jashtme, Vlora Çitaku apo Donika Gërvalla?” duket si krahasim personalitetesh. Por në të vërtetë, kjo pyetje është një pasqyrë ku shihet dilema më e thellë e shtetit të Kosovës: a do të përfaqësohet me fytyrën e kompromisit apo me fytyrën e dinjitetit?

Vlora Çitaku nuk ishte thjesht ministre e jashtme. Ajo ishte një figurë e prodhuar nga sistemi i vjetër politik, një sistem që e keqpërdori diplomacinë si perde për të fshehur krimet dhe pazaret e nëndheshme. Në vitet e saj, diplomacia kosovare u shoqërua me:

Planin e ndarjes së Kosovës nën patronazhin e Hashim Thaçit, Edi Ramës, Aleksander Vuçiqit, Baton Haxhiut, Shkëlzen Maliqit dhe Richard Grenellit.

Balkan Open, që realisht ishte një projekt për izolimin e Kosovës brenda rajonit.

Asociacionin e Komunave Serbe, që rrezikonte Bosnizimin e vendit.

Privatizimin mafioz dhe shkatërrimin e pasurisë publike.

Aferën “Pronto”, që zbuloi vulgaritetin moral të elitës politike.

Gjykatën Speciale, e cila u paraqit si drejtësi ndërkombëtare, por ishte kurth për t’i hequr qafe figurat e vjetra pa i hetuar krimet e Serbisë.

Në këtë kuptim, Çitaku nuk përfaqësonte shtetin, por kastën e interesave. Ajo ishte, filozofikisht, shembulli i njeriut që humb subjektivitetin dhe bëhet instrument i fuqive të errëta. Në gjuhën e etikës kantiane, ajo nuk ishte qëllim në vetvete, por mjet.

Donika Gërvalla erdhi me një logjikë tjetër. Ajo nuk u lidh me kastën e vjetër, nuk u bë pjesë e pazareve territoriale dhe nuk u përdor si mbulesë e krimit. Për herë të parë, Kosova kishte një ministre që fliste në emër të shtetit, jo në emër të grupeve të interesit.

Në mandatin e saj, megjithë pengesat e shumta:

Kosova ruajti vijat e kuqe për mosndarje të territorit.

U forcua qasja e reciprocitetit në marrëdhënie ndërkombëtare.

U ringritën në forume ndërkombëtare temat për krimet e Serbisë.

U mbajt një qëndrim i qartë se Kosova nuk është objekt shantazhi.

Filozofikisht, Gërvalla mishëron idenë se politika nuk është thjesht lojë interesash, por edhe akt moral. Ajo e vendosi popullin mbi pazaret, dhe shtetin mbi klanet. Në kuptimin e Dostojevskit, ajo përfaqëson individin që përballet me tundimin e kompromisit, por zgjedh barrën e së vërtetës, sado e rëndë të jetë.

Në aspektin faktik:

Gjatë periudhës së Çitakut, Kosova mbeti me njohje të pakta dhe me izolim në procese integruese.

Gjatë periudhës së Gërvallës, pavarësisht skepticizmit, u krijua perceptimi i një Kosove që nuk pranon më të shitet lehtë.

Statistikisht, pra, njëra përfaqëson një dekadë të humbur; tjetra, një fillim të brishtë, por të bazuar në parime.

Në fund, pyetja nuk është për dy emra, por për dy modele:

Modeli Çitaku: diplomacia si fasadë, ku shteti është monedhë shkëmbimi për interesat e pushtetit.

Modeli Gërvalla: diplomacia si dinjitet, ku shteti përfaqëson popullin dhe jo klanet.

Moraliteti i këtyre dy qasjeve është i pakrahasueshëm. Njëra është heshtja që të çon drejt humbjes së shpirtit kombëtar. Tjetra është fjala e guximshme që, edhe nëse nuk fiton menjëherë, të lë të papërkulur.

Historia e Kosovës do të shkruhet nga faktet dhe nga kujtesa. Por në këtë krahasim, filozofia është e qartë:

Vlora Çitaku ishte hije e së shkuarës, Donika Gërvalla është dritë e mundshme e së ardhmes.

Dhe pyetja e vërtetë për ne nuk është “cila ishte më e mirë si ministre e jashtme ?”, por “kush duam të jemi si komb: veglël e të tjerëve, apo zë i vetvetes?”

Në historinë e re të Kosovës, diplomacia shpesh ka qenë pasqyrë e kontradiktave të brendshme: njëra palë e përfaqësonte shtetin si pronë private për pazare, pala tjetër përpiqej të mbrojë dinjitetin kombëtar.

Pyetja “Cila ishte ministre më e mirë e jashtme, Vlora Çitaku apo Donika Gërvalla?” nuk është vetëm krahasim mes dy grave, por shpalosje e dy vizioneve për Kosovën: Kosova e tradhtuar dhe Kosova e papërkulur.

Vlora Çitaku u rrit politikisht në gjirin e Hashim Thaçit, figurës që nga vitet 2015–2020 lidhi fatin e tij me Aleksandar Vuçiqin. Përmes ndërmjetësve si Federica Mogherini dhe më vonë Richard Grenell, Thaçi punoi në mënyrë të fshehtë për projektin e copëtimit dhe zhbërjes së Kosovës.

Ky plan, i zbuluar publikisht në vitin 2018, parashihte dorëzimin e veriut të Kosovës në këmbim të disa komunave shqiptare në Luginën e Preshevës – një ide që do ta shndërronte Kosovën në precedent të rrezikshëm ndërkombëtar.

Në këtë projekt nuk ishte vetëm Thaçi. Përkrah tij qëndronte:

Edi Rama, që në Samitin e Nishit (2019) dhe më vonë në nismën e Balkan Open, kërkonte të paraqitej si arkitekt i “paqes rajonale”, por realisht po e izolonte Kosovën.

Baton Haxhiu, që nga platformat televizive në Prishtinë e Tiranë shiste idenë e “korrigjimit të kufijve” si zgjidhje përfundimtare.

Shkëlzen Maliqi, që me gjuhën e “realizmit politik” përpiqej të justifikonte çdo kompromis, duke e parë Kosovën si faktor të dobët që s’mund të mbijetonte pa sakrifikuar.

Të gjithë këta, në linjë të plotë me Vuçiqin, Vulinin, Daçiqin, Brnabiçken, Sheshelin dhe Grenellin, punonin për një të ardhme ku Kosova do të ishte një gjysmë-shteti, pa sovranitet real. Dhe Vlora Çitaku, si ministre dhe ambasadore, nuk guxoi kurrë të ngrinte zërin kundër këtij rreshtimi. Heshtja e saj ishte pëlqim.

Kur Donika Gërvalla mori drejtimin e diplomacisë në vitin 2021, Kosova ishte ende e mbërthyer nga pasojat e projekteve të dëmshme të kastës së vjetër. Por ndryshe nga pararendësja, ajo:

Refuzoi kategorikisht çdo diskutim për ndarje territoriale.

Vendosi parimin e reciprocitetit si themel të politikës ndaj Serbisë, duke e barazuar sjelljen e Kosovës me atë të fqinjëve.

Ringriti në forume ndërkombëtare çështjen e krimeve të Serbisë, duke mos lejuar që historia të fshihej nga tavolinat diplomatike.

E bëri të qartë se Kosova nuk është monedhë shkëmbimi për stabilitet të rremë rajonal.

Në këtë sens, Gërvalla përfaqëson një kthesë etike: ajo që deri dje ishte heshtje dhe kompromis, sot është zë dhe refuzim i shantazhit.

Dy epoka – dy fate

Epoka e Çitakut, Thaçit, Ramës, Batonit e Maliqit do të mbahet mend si periudha e pazareve më të fshehta dhe më të pista, ku Kosova trajtohej si territor i negociueshëm, ndërsa populli i saj si peng i interesave personale.

Epoka e Gërvallës shënon një përpjekje për të rikthyer dinjitetin dhe për të vendosur vijat e kuqe. Nuk është epokë e përsosur, nuk ka fitore spektakolare, por është epokë e qëndrimit moral.

Përfundim

Kosova ka përjetuar të dyja fytyrat e diplomacisë:

Atë të tradhtisë, ku Thaçi e Rama u rreshtuan me Vuçiqin, Vulinin, Daçiqin, Brnabiçlen, Sheshelin dhe Grenellin, ndërsa Baton Haxhiu e Shkëlzen Maliqi u bënë propagandistët e tyre;

dhe atë të dinjitetit, ku Gërvalla, megjithë kritikat, e bëri të qartë se shteti nuk është lodër e pazareve personale.

Prandaj pyetja nuk është më “cila ministre ishte më e mirë?”. Pyetja e vërtetë është: cilën Kosovë duam – Kosovën e tutorëve të Vuçiqit apo Kosovën e dinjitetit të vetvetes?

Historia do të flasë. Dhe kur të flasë, tradhtarët do të mbeten në librin e turpit, ndërsa ata që refuzuan shantazhin do të kujtohen si ata që i dhanë Kosovës një shans për të mbijetuar me dinjitet.