Mbiprodhimi i vajit të ullirit në Shqipëri, mungon tregu i shitjes
Mbiprodhimi i vajit të ullirit në vitin 2022 parashikohet të kthehet në bumerang për Shqipërinë. Fabrikat kanë ulur kapacitetin grumbullues, pasi vaji i ullirit tregtohet më tepër në informalitet me çmim të ulët.
Eksportet vijojnë të mbeten në sasi të ulëta, nga luhatshmëritë drastike të prodhimit nga viti në vit dhe pamundësia e kompanive për të paguar garancitë që kërkojnë tregjet e mëdha. Mungesa e tregut rrezikon që fermeri të braktisë rritjen e ullinjve. Zgjidhja te investime në kapacitetet ruajtëse, raporton Monitor.
Mbiprodhimi ka krijuar kaos në tregun e shitjes së vajit të ullirit. Drejtues të fabrikave përpunuese pohojnë se, nëse prodhimi i vajit është deri 40% më i lartë se viti paraardhës, rrezikon të kthehet në bumerang, pasi mungon tregu i brendshëm për shitje, ndërsa eksportet vijojnë të jenë në sasi të ulëta.
Në tregun e brendshëm, informaliteti vijon të mbetet i lartë për sektorin prodhues të vajit të ullirit. Shumë fermerë e shesin vajin e ullirit në tregun e zi të paambalazhuar. Burime nga përpunuesit e vajit të ullirit thanë se 95% e produktit shitet në informalitet, vetëm 5% e tij shitet në supermarkete.
Dëmtimi i konkurrencës nga informaliteti i lartë, si dhe kostot e larta administrative, duke përfshirë ambalazhimin dhe taksat, e ka kthyer produktin e formalizuar të paleverdishëm nga çmimi.
Ylli Hajdini, administratori i kompanisë “S.E.D – Borshi”, një ndër prodhuesit e mëdhenj të vajit të ullirit, pohon se deri tani nga ullinjtë që u ka blerë fermerëve shqiptarë disponon në depozita 150 deri në 160 tonë vaj ulliri.
Edhe pse zotëron kapacitet për rritjen e përpunimit, z. Hajdini nënvizon se nuk mund të blejë më tepër sasi, pasi tregu është i mbingopur nga vaji i fermerit, ndërsa shitjet në supermarkete të vajit të ambalazhuar shqiptar janë në minimum. Situata është krijuar nga çmimi.
“Vajin e ullirit te fabrikat e përpunimit, fermerët e shesin me çmim 400 deri në 420 lekë për litër. Duke i shtuar vajit të blerë 360 lekë për litër, kostot administrative (që përfshijnë detyrimet fiskale, pagat e punonjësve, energjia, karburantet.
Ndërsa 75 deri në 110 lekë varion vetëm kostoja për blerjen e ambalazhimit, si shishet e qelqit dhe tapat dhe etiketat). Kosto tjetër e shtuar është prej 160 lekë për litër është edhe TVSh në shitje, prej 20%. Me heqjen e skemës së kreditueshme, gjithë barrën e TVSh-së e mban grumbulluesi.
Bazuar mbi këto kosto, çmimi i përpunimit të vajit të ullirit arrin në 760 lekë për litër. Përpunuesi e shet në supermarkete vajin me çmim 800 deri në 820 lekë për litër. Nga supermarketet, duke përfshirë edhe normën e tyre të fitimit, shitet 980 deri në 1,000 lekë për litër.
Në këtë situatë, konsumatori do të kërkojë të blejë vaj ulliri me çmim 500 deri në 600 lekë për litër që po shitet drejtpërdrejt nga fermeri apo 1,000 lekë për litër që tregtohet në supermarkete?”.
Z.Hajdini shton se në vend nuk ka fuqi konsumatore për kaq shumë vaj të prodhuar, për shkak të traditës së konsumit të ulët të vajit në vend, krahasuar me fqinjët dhe Europën.
Në Shqipëri, për shkak të informalitetit të lartë, konsumi i vajit të ullirit është i pamatshëm. Sipas vlerësimeve për 25,882 tonë vaj ulliri të prodhuar në 2021, duke pasur parasysh popullsinë, konsumi i dukshëm i vajit të ullirit për frymë vijon të jetë më pak se 1 litër në vit.
Në Europë, sipas të dhënave të Qendrës Europiane të Importeve (CBI) konsumi i vajit të ullirit u vlerësua në 1,46 milionë tonë në vitin 2021, që është afërsisht gjysma e konsumit të përgjithshëm botëror. Italia dhe Spanja janë konsumatorët më të mëdhenj të vajit të ullirit në BE, me konsum vjetor prej rreth 500,000 tonësh secili, ndërsa Greqia ka konsumin më të madh të BE-së për frymë, me rreth 12 kg për person në vit.
Konsumi për frymë i vajit të ullirit në vendet e BE-së me përjashtim të Italisë, Spanjës, Portugalisë dhe Greqisë parashikohet të rritet me rreth 4% në vit, por do të mbetet relativisht i ulët (1.3 kg/person deri në vitin 2025). Në të njëjtën kohë, konsumi mesatar për frymë në Itali, Spanjë, Portugali dhe Greqi pritet të bjerë nga 9.3 kg/person në 2021 në 8.9 kg/personi në 2025.
Pse nuk eksportohet vaji i ullirit?
Shqipëria vijon të eksportojë vaj ulliri në sasi shumë të ulët. Për përfaqësuesen e fabrikës përpunuese “Subashi”, luhatshmëria e prodhimit nga njëri vit në tjetrin mbetet faktori kryesor për eksportet e ulëta. “Kjo vjen për shkak të copëzimit të madh të ngastrave të ullirit dhe problematikës së krijuar me ligjin nr. 7501 për ndarjen e tokës bujqësore. Në total janë 44 mijë fermerë që kultivojnë në ngastra toke nga 50 deri në 500 rrënjë ulliri. Fermerët me 40 deri në 50 rrënjë ulliri operojnë në informalitet”, pohon Silvana Subashi.
Znj. Subashi rekomandon se vetëm ngritja e grupeve për bashkimin e të mbjellave me ullinj nga fermerët do të jepte efekt te rritja e eksporteve dhe ulja e kostos së prodhimit. “Fermerët duhet të bashkohen me njëri-tjetrin, ngastrat e ullirit duhet të jenë më të mëdha, pasi ndryshimet e prodhimit nga njëri vit në tjetrin janë të mëdha.
Ka grumbullues, por nuk ka prodhim dhe nuk mjaftojnë burimet njerëzore për ta zhvilluar më shumë këtë kulturë. Prandaj krijimi i një grupi prodhues do të mundësonte mbylljen e ciklit, do të zgjidhte edhe problemin e fuqisë punëtore dhe të eksportit, pasi do të garantohej prodhimi”, pohon ajo.
Për sa u përket eksporteve, disa përpunues vendas po shohin mundësinë e zhvillimit të kontratave në vendet joprodhuese të vajit të ullirit, siç është SHBA. Ylli Hajdini, nga kompania “Borshi”, thotë se eksportet zënë gati 10% të prodhimit.
Kompania, përveçse në SHBA eksporton edhe në Maqedoninë e Veriut dhe Kosovë. Sipas tij, arsyeja kryesore e eksporteve të ulëta mbetet moskrijimi i markës shqiptare të vajit të ullirit dhe mungesa e konkurrueshmërisë nga çmimet e larta që vijnë nga kostoja.
Për shtetet e largëta, siç është SHBA, rritja e sasisë së eksportuesve duhet të shoqërohet me shtimin e pagesës së garancisë që arrin deri në 1 mln USD, po kjo vlerë është e papërballueshme nga përpunuesit shqiptarë.
Në botë, Spanja është prodhuesi dhe eksportuesi më i madh i vajit të ullirit me një pjesë prej 49% në vitin 2021, e ndjekur nga Greqia (13%), Italia (11%), Tunizia (11%) dhe Portugalia (10%).
Sipas Agjencisë së Informacionit dhe Kontrollit të Ushqimit (AICA), Spanja prodhoi 1.3 milionë tonë vaj ulliri në vitin 2021, që përbën 42% të prodhimit global të vajit të ullirit. Italia është prodhuesi i dytë më i madh i vajit të ullirit në botë, me rreth 315 mijë tonë në vitin 2021.
Prodhues të tjerë të mëdhenj të vajit të ullirit janë Tunizia (240 mijë tonë), Turqia (228 mijë tonë), Greqia (225 mijë tonë) dhe Maroku (200 mijë tonë). Këto gjashtë vende, përkatësisht Spanja, Italia, Tunizia, Turqia, Greqia dhe Maroku, janë përgjegjëse për 81% të prodhimit global të vajit të ullirit.
