Pa dokumente në Bosnje: “Nuk mund ta dëshmosh se je njeri”
Do të jetë sikur të kem lindur sërish. Me këto fjalë nis bisedën për Radion Evropa e Lirë (REL) Nihada Gegiq nga Sarajeva.
Kjo 28-vjeçare, kah fundi i vitit, siç thotë ajo, do të duhet të regjistrohet në librin e amëzës dhe të marrë nënshtetësinë e Bosnjë e Hercegovinës (BeH).
Ajo është me origjinë nga Kosova dhe që nga mosha tre vjeçe jeton në kryeqytetin e BeH-së pa dokumente dhe sigurim shëndetësor.
Autoritetet nuk i njohin dokumentet e Republikës së Kosovës, ndërkaq banorëve të këtij vendi, për të hyrë në Bosnjë e Hercegovinë, u nevojitet viza. Bosnjë e Hercegovina, përveç Serbisë, është i vetmi vend në rajon që nuk e ka njohur pavarësinë e Kosovës, të shpallur në vitin 2008.
“Unë kam vetëm një certifikatë lindjeje të Kosovës, por nuk e njohin. Është e tmerrshme të jetosh kështu. Ndihem sikur dikush më ka zbritur në këtë botë, sikur jam e padukshme”, tha ajo për REL-in.
Nihada ka mbaruar shkollën fillore, por nuk arriti të regjistrohej në shkollën e mesme të floktarisë për shkak të mungesës së “letrave”. Ajo nuk ka një punë të përhershme dhe mbijeton falë të ardhurave nga pastrimi i herëpashershëm i banesave dhe shtëpive.
“Kam frikë se do t’më ndalojë policia. Më vjen keq që nuk kam mundur të regjistrohem në shkollë të mesme, ndonëse kisha dëshirë”, thotë Nihada.
Ajo shton se ka plane të mëdha pasi t’i marrë dokumentet.
“Ndoshta do të mbaroj edhe shkollën, gjë që nuk mund ta bëja deri tani. Kam kaq shumë plane sa nuk di cilin ta veçoj”, thotë Nihada.
Ajo ka lindur në vitin 1994 në Prizren, ku prindërit e saj ishin zhvendosur gjatë luftës në BeH. Ata u kthyen në Sarajevë në vitin 1997.
Prindërit e Nihadit janë shtetas të Bosnjë e Hercegovinës dhe ajo ka të drejtën e shtetësisë që nga lindja.
Mirëpo, procedura e regjistrimit në librin e amëzës dhe e vërtetimit të shtetësisë nuk ka mundur të kryhet, për shkak të mosnjohjes së certifikatës së lindjes, e cila më pas i ishte lëshuar në Prizren.
*Video nga arkivi: Lidhjet familjare pa viza
Gjashtë vjet më parë, me ndihmën e organizatës “Të drejtat tuaja”, Nihada ka nisur një luftë administrative dhe ligjore. Që nga viti 2009, kjo organizatë me mbështetjen e UNHCR-së ofron ndihmë juridike falas dhe falë saj deri më sot i kanë marrë dokumentet rreth 1.900 persona.
Sipas të dhënave të UNHCR-së, në Bosnjë e Hercegovinë janë evidentuar 28 persona pa shtetësi, të cilët janë të padukshëm për sistemin dhe për shkak të rrethanave të ndryshme jetësore, jetojnë pa shtetësi dhe dokumente.
Si e “humbi identitetin” Mustafa?
Në mesin e këtyre personave është edhe Mustafa Zogaj nga Doboj, 48-vjeçar,i cili jeton në Bosnjë e Hercegovinë pa asnjë dokument personal.
“Nuk mund të dëshmoj se jam njeri dhe se ekzistoj”, thotë ai për Radion Evropa e Lirë.
Mustafa ka lindur në Kosovë dhe certifikata e tij e lindjes e lëshuar nga ky vend është e vetmja gjë që ka sot. Por, ky dokument nuk është i vlefshëm për autoritetet e Bosnjë e Hercegovinës.
Për sistemin e Bosnjë e Hercegovinës, ai është “i padukshëm”, ndonëse në këtë shtet jeton tash e 40 vjet. Ai nuk ka numër unik të amzës, letërnjoftim personal dhe shëndetësor, ndërkaq për të udhëtuar, ai vetëm mund të ëndërrojë.
“Gjëja më e vështirë për mua është kur policia më ndalon dhe më pyet nëse kam ndonjë dokument me foto. Unë u them që nuk kam dhe pastaj duhet të jap shpjegime. Ka pasur raste kur më kanë arrestuar”, thotë ai për Radion Evropa e Lirë (REL).
Në Doboj shkoi në moshën tetë-vjeçare, ku kreu shkollën fillore dhe të mesme. Ai shkoi aty nga Lipjani, që ndodhet në pjesën qendrore të Kosovës.
Gjatë viteve ’90, ai arriti moshën e pjekurisë. Gjatë asaj periudhe, ai zbuloi se versioni origjinal i certifikatës së tij të lindjes, i lëshuar në kohën e ish-RSFJ-së, ishte zhdukur dhe se ai nuk kishte vendbanim të regjistruar.
Në vitin 1999, atij iu dha një letërnjoftim i përkohshëm, i cili kishte vlefshmëri për dhjetë vjet.
“Më dhanë një letërnjoftim të përkohshëm, sepse nuk kishin prova të mjaftueshme për mua. Nuk mundën të gjenin as një certifikatë lindjeje, kështu që ma dhanë në bazë të dëshmitarëve”, thotë ai.
Pas skadimit të afatit për dokumente të përkohshme, Mustafa pa sukses ka vizituar zyrat e gjendjes civile, duke u përpjekur të regjistrohet në librin e amzës dhe në këtë mënyrë të marrë dokumentet.
Për këtë shkak, ai nuk mundi të lidhte kurorë martesore. Tashmë jeton në një bashkësi jashtëmartesore dhe ka dy fëmijë që nuk e kanë mbiemrin e tij.
“Punoj privatisht, në ndërtimtari dhe gjendem disi. Më e rënda për mua është se nuk mund të njiheshin si fëmijët e mi. Kjo është tragjike, sepse jam nga Doboji. Madje, nuk e di as gjuhën shqipe”, thotë ai, duke shtuar se babai i tij dhe anëtarët tjerë të familjes kanë shtetësinë dhe dokumentet tjera të Bosnjë e Hercegovinës.
Mustafa së fundi ka kërkuar ndihmë nga organizata “Të drejtat tuaja” nga Sarajeva.
Bakir Mërkonja, përfaqësues i kësaj organizate, thotë për Radion Evropa e Lirë se Mustafa, sipas ligjit, ka të drejtë që ta ketë shtetësinë e Bosnjë dhe Hercegovinës.
Megjithatë, kërkesa e tij për regjistrim në librin e amzës u refuzua, për shkak të procedurave të ndërlikuara dhe pamundësisë për të vërtetuar se, gjatë kohës kur ishte i mitur, ai kishte vendbanim në Bosnjë e Hercegovinë.
Mërkonja tregon se organizata “Të drejtat tuaja”, aktualisht është duke punuar në përgatitjen e dokumentacionit për rastin e Mustafës.
“Nëse do të kishte një certifikatë lindjeje të lëshuar nga Serbia, do të mund të regjistrohej lehtësisht në librin e amzës dhe të merrte shtetësinë që i takon”, sqaron Mërkonja.
Përveç lindjeve jashtë spitaleve, shkaqet kryesore të mbetjes pa shtetësi në Bosnjë e Hercegovinë janë shpërnguljet dhe luftërat, si dhe librat e shkatërruar të amzës, që i lanë njerëzit pa provat e nevojshme për të marrë dokumentet në këtë shtet.
Avancimi në legjislacion
Ligjet mbi procedurat jashtëgjyqësore në nivelin e dy entiteteve në Bosnjë e Hercegovinë lejojnë personat që nuk kanë dëshmi, si për shembull: një certifikatë lindjeje, t’u përcaktohet data dhe vendi i lindjes nëpërmjet rrugëve gjyqësore.
Ky është një hap që i paraprinë regjistrimit në librat e amzës dhe më pas marrjes së dokumenteve të tjera.
Në entitetin e Federatës së BeH-së, dispozita të tilla ligjore kanë hyrë në fuqi në fillim të vitit 2021, ndërsa janë miratuar më herët në entitetin tjetër të BeH-së, në Republikën Sërpska.
Në organizatën “Të drejtat tuaja” theksojnë se me këtë është shënuar përparim i dukshëm, por se është e nevojshme të rregullohen në mënyrë shtesë ligjet e entiteteve për librat amzë.
“Janë gjashtë vjet që kur procedura për Nihadan vazhdon dhe ne ende nuk kemi mbaruar, sepse dikush nuk njeh një dokument. Duhet t’i jepet mundësia që me prova të tjera të vërtetohet fakti që ajo është një qenie e gjallë dhe jo vetëm me atë dokument”, thotë Mërkonja.
Në pritje të heqjes së vizave që ndanë familje
Çfarë thonë ministritë?
Gjatë luftës në Kosovë, në fund të viteve ‘90 të shekullit të kaluar, një numër i madh i librave amzë dhe dokumenteve personale u asgjësuan, humbën ose u zhvendosën në Serbi.
Medina Xhapo nga Ministria e Punëve të Brendshme e Federatës së BeH-së, sqaron për REL-in se BeH-ja i njeh dokumentet për territorin e Kosovës, të lëshuara nga “zyrat e zhvendosura në Serbi”.
“Serbia mban librat amzë për Kosovën, ne i pranojmë dokumentet e tyre dhe ato janë të vlefshme”, sqaron ajo.
Xhapo, po ashtu, thekson se është në kompetencë të institucioneve shtetërore dhe ministrive që të gjejnë mënyrën për njohjen e dokumenteve publike nga Kosova.
Nga Departamenti për asistencë juridike ndërkombëtare dhe bashkëpunim në çështjet civile, në Ministrinë e Drejtësisë së Bosnjë e Hercegovinës, i thanë REL-it se në këtë rast bëhet fjalë për çështje politike, e cila nuk është në juridiksionin e tyre.
Ata theksuan se në përputhje me dispozitat e Ligjit për dokumentet publike, disa herë kanë pyetur Ministrinë e Punëve të Jashtme (MPJ) të BeH-së për dokumente nga Kosova.
Në atë ligj, ndër të tjera, thuhet se dokumentet publike të lëshuara deri më 6 prill 1992 nga organet e ish-RSFJ-së, ish-republikave dhe krahinave autonome të saj, vlejnë në të gjithë territorin e BeH-së, pa ndonjë vërtetim shtesë.
Dokumentet publike nga vendet me të cilat BeH-ja nuk ka lidhur marrëveshje ndërkombëtare janë të vlefshme, nëse përmbajnë të gjitha elementet e përcaktuara me konventat ndërkombëtare përkatëse dhe me kushtin e reciprocitetit, thuhet në Ligj.
Ministria e Punëve të Jashtme e Bosnjë e Hercegovinës nuk iu përgjigj kërkesës së REL-it për të sqaruar statusin që kanë në Bosnjë e Hercegovinë dokumentet e lëshuara nga autoritetet e Republikës së Kosovës.
Për shkak të regjimit rigoroz të vizave të Bosnjës dhe Hercegovinës për qytetarët e Kosovës, në vitin 2014 Prishtina zyrtare u kundërpërgjigj me të njëjtat masa, duke vendosur viza për shtetasit e Bosnjë e Hercegovinës.
Më 3 nëntor të vitit 2022, liderët e gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor nënshkruan marrëveshje për njohjen reciproke të letërnjoftimeve, diplomave universitare dhe kualifikimeve profesionale.
Liderët e Ballkanit me marrëveshje për njohjen e letërnjoftimeve
Marrëveshjet janë nënshkruar nga Serbia, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Bosnjë e Hercegovina, Shqipëria dhe Kosova, ndërkaq ato parashikojnë që, në të ardhmen, për të udhëtuar do të nevojitet vetëm letërnjoftimi.
Që marrëveshja të hyjë në fuqi, është e domosdoshme që parlamentet e secilit shtet, brenda 18 muajve, t’i ratifikojnë dokumentet.
