Siguria në Kosovë rrezikohet nëse kalon “Zajednica”, jo nëse nuk kalon…!

Proceset politike dhe kushtetuese në Kosovë po konsumohen në një konfuzion institucional, ku linjat ndarëse ndërmjet përgjegjësisë dhe papërgjegjësisë janë bërë të mjegullta. Parlamenti dhe Qeveria – dy institucionet qendrore të demokracisë kushtetuese – shpesh ndërthuren në një mënyrë që i lejon secilit prej tyre të shmangë përgjegjësinë, duke e hedhur barrën në Gjykatën Kushtetuese. Kjo e fundit, nga ana e saj, nuk ka qenë pjesë e procesit të negociimit të marrëveshjeve me Serbinë, por ndër vite është thirrur për t’i interpretuar ato, pavarësisht se këto marrëveshje janë nënshkruar jashtë kornizave standarde kushtetuese të Republikës së Kosovës.

Marrëveshjet politike dhe validiteti i tyre i kontestueshëm

Debati i fundit rreth “Zajednicës” është bërë arenë ku ndërhyjnë “ustaj” të huaj, diplomatë evropianë, emisarë të posaçëm dhe burokratë të BE-së, duke sugjeruar madje edhe “amandamentimin e amandamentit” dhe redefinimin e proceseve zgjedhore. Kjo qasje jo vetëm që ka ngjallur konfuzion juridik, por ka krijuar perceptimin se sovraniteti kushtetues i Kosovës është i kushtëzuar nga gatishmëria e saj për të zbatuar marrëveshje të cilat Serbia i politizon sipas kalkulimeve të Aleksandar Vuçiqit, Milorad Dodikut dhe strukturave të tjera destabilizuese rajonale.

Marrëveshja humbet validitetin kur mekanizmi që e ka nënshkruar nuk e ka autoritetin kushtetues për ta bërë këtë. Pavarësisht se Gjykata Kushtetuese më 2015 e konsideroi të papajtueshme me Kushtetutën strukturën e propozuar të Asociacionit, sot shumë aktorë politikë flasin sikur një interpretim i dytë mund të ndryshojë natyrën e marrëveshjes. Ndërkaq opozita vazhdon të shmangë pyetjen më thelbësore: a ishte e ligjshme procedura e nënshkrimit të marrëveshjes? Dhe nëse jo, përse nuk i drejtohet Gjykatës Kushtetuese për një opinion formal mbi këtë çështje?

Ironikisht, mendimi i vitit 2015 i Gjykatës Kushtetuese ishte një fitore e Vetëvendosjes së atëhershme, por sot po përdoret si mekanizëm presioni ndaj të njëjtit subjekt politik që dikur e kundërshtonte marrëveshjen në rrugë.

Institucionet: kush është mbi kë?

Sot shtrohet një dilemë krejtësisht e re:

A po ngrihet Gjykata Kushtetuese mbi Parlamentin, apo Parlamenti mbi Gjykatën?

Në një republikë parlamentare, Parlamenti është autoriteti më i lartë legjislativ dhe mekanizmi i vetëkontrollit të qeverisjes. Ai mban përgjegjësinë për të shqyrtuar punën e Qeverisë, për të miratuar ligjet dhe për të garantuar interesin publik. Nëse Qeveria merr vendime që tejkalojnë interesin e shtetit, Parlamenti jo vetëm ka të drejtë, por ka detyrimin kushtetues të reagojë.

Në këtë rast, më shumë se 220,000 qytetarë kanë firmosur një peticion kundër Zajednicës — një fuqizim i drejtpërdrejtë i demokracisë pjesëmarrëse.

Historia e marrëveshjeve të dështuara dhe anatomia e një gabimi politik

Shumë nga politikanët dhe diplomatët e njohin tashmë logjikën e “Zanzibarit”: kur një bashkësi territoriale merr kompetenca ekzekutive, rezultati shpesh është paralelizim institucional, ngrirje territoriale dhe varësi nga qendrat e jashtme të pushtetit. Kjo është arsyeja pse marrëveshja e 2015-s – e nënshkruar nga qeveria Mustafa, e mbështetur nga PDK, LDK, AAK, AKR dhe Nisma – u perceptua si model që e thellonte fragmentimin territorial, politik dhe kushtetues të Kosovës.

Në mënyrë karakteristike, marrëveshja u paraqit publikisht si “teknike”, ndërsa në thelb ishte politike. Në çdo demokraci të konsoliduar, marrëveshjet politike me pasoja kushtetuese votohen në parlament. Kështu funksionon edhe Mbretëria e Bashkuar – shteti pa Kushtetutë të shkruar – e cila megjithatë ka ndërtuar një traditë shekullore ku marrëveshjet e sponsorizuara nga qeveria marrin fuqi juridike vetëm pasi votohen në Dhomën e Komunave.

Krizat e besimit dhe pështjellimi politik

Sipas praktikave të demokracive parlamentare, kur bie besimi në një marrëveshje me peshë të madhe, çështja ngrihet përmes mocionit të besimit ose mosbesimit. Nëse Qeveria nuk siguron shumicën për një marrëveshje të tillë, ajo rrëzohet. Në Kosovë, përkundrazi, partitë opozitare – LDK, PDK dhe AAK – edhe sot lënë të kuptohet se preferojnë zvarritjen, pazarët afatshkurtra, presionet e jashtme dhe kalkulimet parazgjedhore.

Kosova vazhdon të ngecë në një model politik ku forcat politike i imitojnë proceset rajonale e evropiane pa i kuptuar thellë, pa strategji kombëtare, pa vizion të brendshëm. Çdo çështje madhore fillon me konfliktin brendapërbrenda shqiptar dhe përfundon me dorëzim para presionit ndërkombëtar. Ky është një cikël që ka përsëritur veten prej tri dekadash.

E ardhmja: rreziku i vërtetë nuk është moskalimi i Zajednicës

Nëse skena politike destabilizohet, udhëheqjet do të gjejnë strehë të shpejtë në procesin e zgjedhjeve. Elektorati do të bombardohet sërish me biografi kandidatësh, poliglotë imagjinarë që flasin “ikavski–ijekavski–ekavski”, ndërsa shqipja e tyre standarde është minimalisht funksionale.

Dhe ndërkohë, pyetja thelbësore mbetet:

A rrezikohet siguria në Kosovë më shumë nëse vonohet Zajednica, apo nëse ajo imponohet?

Sipas çdo standardi ndërkombëtar të sigurisë, çdo mekanizëm që krijon struktura paralele, që zgjeron ndikimin politik të Beogradit në territorin e Kosovës dhe që krijon një zonë me kompetenca ekzekutive brenda shtetit, rrit rrezikun e destabilitetit, jo e ul atë.

Prandaj, siguria e Kosovës rrezikohet kur kalon Zajednica – jo kur nuk kalon. Kjo është e vërteta e thjeshtë që shumë nuk duan ta thonë.