Përgjigja Malcolmit, për teoritë serbe për shqiptarët e Kosovës
Pjesë nga libri me shumë autorë, The Case for Kosova – Passage to Independence (titulli i mësipërm është i redaksisë së Telegrafit)
Përktheu: Daut Dauti
A është e vërtetë që shqiptarët në Kosovë nuk janë shqiptarë, por janë pasardhës të serbëve të shqiptarizuar?
Pretendimi: Deri në mesin e shekullin XVIII, Kosova dhe Metohia ka qenë rajon homogjen me shumicë serbe. Megjithatë, në dekadat e para të shekullit XVIII, shqiptarët filluan të zbritnin në mënyrë masive nga malet në rajonet e kultivuara të Kosovës dhe Metohisë … Disa nga këta shqiptarë erdhën si katolikë dhe u konvertuan në myslimanë në Kosovë dhe Metohi. Ekzistojnë shënime edhe sot se si dhe kur fshatra të tëra të rajonit të Kosovës e Metohisë u uzurpuan nga shqiptarët, kurse popullata ortodokse serbe që jetonte aty, u islamizua me dhunë e pastaj u shqiptarizua. (Memorandumi për Kosovën dhe Metohinë i Sinodit të Shenjtë i peshkopëve të Kishës Ortodokse Serbe. Shtator 2003).
Sikur që shqiptarët e krishterë që emigruan me sllavët, u bënë serbë, ashtu edhe shumica e serbëve që mbeten në këto rajone u islamizuan e madje edhe u shqiptarizuan (Stevan Pavloviq, profesor emeritus i historisë në Universitetin e Southamptonit në Angli).
Prezenca e vendbanimeve shqiptare në kohën e Kosovës para-moderne, është shpjeguar si e bashkësive që më parë ishin serbe, por më vonë të shqiptarizuara me dhunë. Ky argument, i paraqitur nga Kisha Ortodokse Serbe, nga intelektualë dhe qarqe politike serbe, e përqafon idenë se serbët kanë qenë popullatë stabile në Kosovë kurse shqiptarët janë relativisht ardhacakë të rinj dhe popull migrues.
Përgjigja nga Noel Malcolm:
Historiografia nacionaliste serbe i ka vënë në funksion dy teori alternative, për të bërë me dije në mënyrë implicite, për të nënçmuar apo zhvlerësuar prezencën e popullatës shqiptare në Kosovë. Një kërkesë thotë se shqiptarët e Kosovës janë të gjithë imigrantë nga Shqipëria, që kanë ardhur pas të ashtu quajturës “Dyndja e Madhe” e vitit 1690 ose, në disa verzione të teorisë, gjatë Luftës së Dytë Botërore; ky pretendim është përdorur për të sugjeruar se këta shqiptarë në realitet nuk i takojnë këtij vendi. Teoria tjetër sugjeron se ata e kanë vendin këtu, por në të vërtetë nuk janë shqiptarë. Kjo është e ashtuquajtura teza “Arnautaši”, e cila argumenton se në fakt këta janë serbë të shqiptarizuar, për të cilët përdoret termi i veçantë “Arnautaši”.
Që të dy teoritë kanë bashkekzistuar që nga fundi i shekullit XIX, përkundër konfliktit të dukshëm që kanë mes veti. Versioni maksimal i tezës “Arnautaši” ofron mënyrën e zgjidhjes së konfliktit: pretendohet se të gjithë gegët (shqiptarët e veriut), janë serbë të shqiptarizuar, që do të thotë se “shqiptarët” që kanë migruar në Kosovë nga Malësia (Shqipëria Veriore), kanë qenë thjeshtë serbë që kanë lëvizur nga një vend në tjetrin. Kjo teori maksimale është propozuar nga dy shkrimtarë nacionalistë, Millosh Millojeviq dhe Spiridon Gopqeviq, të viteve 1870 dhe 1880; por, ekspertët, përfshirë edhe ata serbë, me shpejtësi kanë bërë me dije se ky pohim është me defekte, pretendim të cilin e kanë cilësuar si tërësisht absurd.
Versioni i tezës “Arnautaši” që thotë se të gjithë shqiptarët e Kosovës janë serbë kosovarë të shqiptarizuar, në shikim të parë duket më pak ekstrem. Por, logjika e thjeshtë sugjeron se kjo ka shumë pak gjasa të jetë e vërtetë: nëse që në fillim popullata ka qenë tërësisht serbe, atëherë si dhe pse ka ndodhur procesi i shqiptarizimit? Për ta bërë këtë tezë të besueshme, kjo duhet të reduktohet në pretendimin se një përqindje e rëndësishme e shqiptarëve të Kosovës janë serbë të shqiptarizuar dhe kjo duhet të kalojë në supozim se presioni për shqiptarizim së pari ka ardhur nga shumica prezente e shqiptarëve të vërtetë, pa marrë parasysh nëse kanë qenë imigrantë apo vendas të vjetër.
Është padyshim e vërtetë se me kalimin e kohës, disa sllavë janë shqiptarizuar, mu ashtu sikur që disa shqiptarë janë sllavizuar (disa vllahë janë serbizuar dhe një pjesë e popullsisë rome është asimiluar në të dy drejtimet). Asnjë grup etnik apo linguistik në Ballkan nuk ka jetuar në izolim të plotë. Në një rast specifik, në atë të fshatrave të Lumës, mu në kufi me Kosovën në drejtim të jugperëndimit, dihet që fshatarët sllavë së pari janë konvertuar në myslimanë e pastaj, në shekullin XVIII, kaluan nga gjuha sllave në atë shqipe. Por, këtu pyetja është nëse shqiptarizimi i serbëve të Kosovës ka qenë proces i gjatë dhe dominant.
Faktet historike bëjnë me dije se kjo nuk ka ndodhur. Ekzistojnë disa raste të shënuara të islamizimit të sllavëve që gradualisht e kanë adoptuar gjuhën shqipe (p.sh. imigrantët nga Sanxhaku në rajonin e Mitrovicës), janë raste të dëshmuara që popullata sllave e ka ruajtur gjuhën e tyre (p.sh. fshatrat e Gorës në jug të Kosovës). Në rastet e martesave të përziera ka qenë normale – por, jo gjithmonë – që nusja të fliste gjuhën e burrit: vajzat shqiptare janë sllavizuar me martesa të këtilla, mu ashtu sikur vajzat serbe që janë shqiptarizuar. Por, niveli i martesave të përziera mes sllavëve myslimanë dhe shqiptarëve myslimanë ka qenë përgjithësisht i ulët.
Disa përfaqësues së tezës “Arnautaši” janë bazuar në dëshmitë e tërthorta: ata kanë argumentuar se çfarëdo gjurme e praktikave religjioze folklorike të origjinës ortodokse që haset në mesin e shqiptarëve të Kosovës, është dëshmi se kanë qenë fillimisht sllavë ortodoksë. Një argument i tillë i jep keqkuptim tërë natyrës së sinkretizmit religjioz në Ballkan. Po ashtu, kjo i keq paraqet disa praktika si ekskluzivisht ortodokse serbe (siç janë “sllava”, festa e patronit të ditës së shenjtë, dhe “badnjak” – apo cungut të oxhakut), që janë festa me origjinë parakrishtere e që gjenden larg matanë rajonit të Kishës Ortodokse Serbe.
Ajo që është më problematikja për tezën “Arnautaši”, nuk është tendenca historike e cila mund të testohet karshi dëshmive, por janë implikimet e saja politike dhe ideologjike. Atë që përfaqësuesit e kësaj teze provojnë ta sugjerojnë është se një person shqipfolës, i lindur nga prindërit shqipfolës dhe që e identifikon veten si shqiptar, në të vërtetë nuk është shqiptar për shkak se paraardhësit e tij në shekullin XVIII kanë mund të jenë serbë.
Sugjerohet se në thellësi dhe në vazhdimësi ka ekzistuar – në të vërtetë i pandryshuar – identiteti serb dhe se ky identitet mund të zbulohet me procesin e serbizimit – proces i cili e ka zhbërë më parë shqiptarizimin, ka qenë disi si natyral dhe i drejtë edhe nëse është bërë me dhunë. Njeriu duhet të shpresojë se nuk është e nevojshme që të elaborohet pasoja e neveritshme morale e pikëpamjes së këtillë.